بلاکچین چیست؟ نگاهی جامع و ساده به فناوری شفافیت و اعتماد دیجیتال

🌐 در دنیایی که هر کلیک، هر تراکنش و هر داده‌ای به‌صورت آنلاین ذخیره می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها همیشه اعتماد بوده است. چطور می‌توان مطمئن بود که داده‌ای تغییر نکرده؟ چطور می‌توان بدون واسطه‌ای مرکزی، مثل بانک یا دولت، یک تراکنش معتبر انجام داد؟ پاسخ این پرسش‌ها در فناوری‌ای نهفته است که دنیا را دگرگون کرد: بلاکچین (Blockchain).

این فناوری فقط پایه‌گذار رمزارزهایی مثل بیت‌کوین نیست، بلکه سنگ‌بنای مفاهیمی مثل دیفای (DeFi)، وب۳ (Web3)، متاورس (Metaverse) و حتی نسل جدید سازمان‌ها یعنی DAO محسوب می‌شود. در این مقاله، به شکلی کامل اما روان، بلاکچین را از پایه تا کاربرد بررسی می‌کنیم تا درک عمیقی از آن داشته باشید — چه برای مطالعه، چه برای استفاده در کسب‌وکار.

ریشه‌های بلاکچین؛ قبل از بیت‌کوین چه خبر بود؟

💡 برخلاف تصور رایج، ایده بلاکچین از دل بیت‌کوین متولد نشد. در واقع بیت‌کوین حاصل ترکیب چندین مفهوم و فناوری قدیمی‌تر بود که در طول چند دهه شکل گرفتند. اگر بخواهیم مسیر تاریخی بلاکچین را مرور کنیم، باید به دهه ۱۹۷۰ برگردیم.

• دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰: دانشمندان علوم کامپیوتر به دنبال راه‌هایی برای ایجاد امضای دیجیتال (Digital Signature) و ثبت امن داده‌ها بودند. در همین دوره، درخت مرکل (Merkle Tree) معرفی شد — ساختاری برای خلاصه‌سازی حجم زیادی از داده‌ها به‌صورتی که با تغییر یک بایت، کل ساختار تغییر می‌کرد. این مفهوم بعدها پایه رمزنگاری در بلاکچین شد.
• سال ۱۹۹۱: دو محقق به نام‌های Stuart Haber و W. Scott Stornetta مقاله‌ای منتشر کردند که در آن از سیستمی برای ثبت زمان (Timestamp) اسناد دیجیتال با استفاده از رمزنگاری صحبت کردند. هدفشان جلوگیری از تغییر تاریخ یا محتوای اسناد بود. این سیستم، در واقع اولین ایده رسمی چیزی شبیه بلاکچین محسوب می‌شود.
• دهه ۱۹۹۰ تا اوایل ۲۰۰۰: پروژه‌هایی مانند Hashcash از Adam Back، Bit Gold از Nick Szabo و b-money از Wei Dai مفاهیمی مثل اثبات کار (Proof of Work)، پول دیجیتال و دفتر توزیع‌شده (Distributed Ledger) را معرفی کردند. این ایده‌ها پایه‌های نظری بیت‌کوین بودند.
• سال ۲۰۰۸: فرد یا گروهی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) مقاله معروف «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System» را منتشر کرد. این مقاله برای اولین‌بار تمام این اجزا را در یک سیستم واقعی کنار هم قرار داد: شبکه همتا‌به‌همتا (P2P Network)، دفترکل توزیع‌شده و اثبات کار. نتیجه؟ تولد بیت‌کوین و آغاز عصر بلاکچین مدرن.

بلاکچین چطور کار می‌کند؟ نگاهی به ساختار درونی زنجیره بلوکی

🔗 برای درک عملکرد بلاکچین، بهتر است آن را مانند یک دفتر حسابداری عظیم در نظر بگیریم که به جای ذخیره شدن در یک سرور، بین هزاران کامپیوتر در سراسر دنیا تقسیم شده است. هر کامپیوتر نسخه‌ای از کل اطلاعات را دارد، و هر تغییری باید توسط بقیه تأیید شود. این یعنی حذف واسطه، افزایش امنیت و اعتماد توزیع‌شده.

اما جادوی واقعی بلاکچین در ساختار فنی آن است:

بلوک (Block)

📦 هر بلوک در بلاکچین مانند یک صفحه از دفتر حسابداری است. در آن تعدادی تراکنش ثبت می‌شود، همراه با زمان (Timestamp)، شناسه (Hash) و ارجاعی به بلوک قبلی. وقتی بلوک پر می‌شود، بسته و به زنجیره متصل می‌گردد.

هش (Hash)

🔐 هش در بلاکچین نوعی اثرانگشت دیجیتال است. با استفاده از توابع رمزنگاری (Cryptographic Functions)، هر داده به رشته‌ای از حروف و اعداد تبدیل می‌شود. اگر کوچک‌ترین تغییر در داده انجام شود، هش کاملاً تغییر می‌کند. همین ویژگی باعث می‌شود دستکاری داده در بلاکچین تقریباً غیرممکن باشد.

زنجیره (Chain)

هر بلوک جدید شامل هش بلوک قبلی است. این ارتباط زنجیروار، مانع حذف یا تغییر بلوک‌های گذشته می‌شود. اگر کسی بخواهد داده‌ای را دستکاری کند، باید تمام بلوک‌های بعدی را نیز مجدداً محاسبه کند، که در یک شبکه جهانی، تقریباً غیرممکن است.

نودها (Nodes)

🖥️ نودها شرکت‌کنندگان شبکه هستند. هر نود یک نسخه کامل از بلاکچین را نگه می‌دارد و در تأیید تراکنش‌ها نقش دارد. نودها می‌توانند ماینر (Miner) یا اعتبارسنج (Validator) باشند، بسته به نوع الگوریتم اجماع شبکه.

کلیدهای رمزنگاری (Cryptographic Keys)

هر کاربر در بلاکچین دارای دو کلید است: کلید عمومی (Public Key) که مثل شماره حساب عمل می‌کند و کلید خصوصی (Private Key) که برای امضای دیجیتال تراکنش‌ها استفاده می‌شود. امنیت کیف پول‌های رمزارزی دقیقاً به محافظت از این کلید خصوصی بستگی دارد.

تراکنش‌ها (Transactions)

💸 تراکنش در بلاکچین فقط به معنی جابه‌جایی پول نیست. هر تبادل داده، مالکیت یا امضا می‌تواند تراکنش باشد. وقتی تراکنش ارسال می‌شود، ابتدا در شبکه پخش (Broadcast) شده، سپس توسط نودها تأیید و در بلوک جدید ثبت می‌شود.

اجماع (Consensus)

در شبکه‌ای بدون ناظر مرکزی، تصمیم‌گیری در مورد این که کدام تراکنش معتبر است با مکانیزم اجماع انجام می‌شود. این مکانیزم‌ها (مثل Proof of Work یا Proof of Stake) تضمین می‌کنند همه نودها بر سر نسخه واحدی از دفترکل توافق دارند.

مزیت اصلی بلاکچین: اعتماد بدون واسطه

🤝 یکی از بزرگ‌ترین نوآوری‌های بلاکچین، حذف نیاز به اعتماد به نهاد مرکزی است. در سیستم‌های سنتی مثل بانک، ما باید به واسطه اعتماد کنیم تا تراکنش‌ها درست انجام شود. اما در بلاکچین، اعتماد در خود شبکه تعبیه شده است — به کمک رمزنگاری و اجماع.

این ویژگی باعث شده بلاکچین نه فقط در حوزه مالی، بلکه در بخش‌های مختلفی مانند زنجیره تأمین، رأی‌گیری، ثبت اسناد و حتی آموزش کاربرد داشته باشد.

تاریخچه پیدایش بلاکچین

💡 ایده بلاکچین (Blockchain) برخلاف تصور عموم، پیش از تولد بیت‌کوین به‌وجود آمده بود. نخستین بار در سال ۱۹۹۱ دو دانشمند به نام‌های Stuart Haber و W. Scott Stornetta مقاله‌ای منتشر کردند که در آن روشی برای ثبت اسناد دیجیتال به‌صورت رمزنگاری‌شده و بدون امکان تغییر پیشنهاد دادند. این ایده پایه‌گذار مفهوم «دفترکل توزیع‌شده» (Distributed Ledger) شد؛ سیستمی که می‌توانست اعتماد را بدون نیاز به یک نهاد مرکزی برقرار کند.

چند سال بعد، در ۱۹۹۲، آن‌ها همراه با Dave Bayer نسخه‌ی بهبودیافته‌ای از این فناوری را ارائه دادند که از ساختار زنجیره‌ای هش‌ها (Hash Chain) برای اتصال اسناد استفاده می‌کرد. هرچند آن زمان هنوز کسی واژه «بلاکچین» را به کار نمی‌برد، اما مفاهیم فنی تقریباً مشابه امروز بود.

در طول دهه ۹۰ میلادی پروژه‌های مختلفی با هدف ساخت پول دیجیتال تلاش کردند از این ایده استفاده کنند. نمونه‌هایی مانند Digicash و B-money سعی داشتند پرداخت‌های الکترونیکی بدون واسطه را ممکن کنند، اما موفق نشدند به دلیل نبود مکانیزم قابل‌اعتماد برای جلوگیری از «دوبار خرج‌کردن» (Double Spending).

ظهور بیت‌کوین و انقلاب بلاکچین

🚀 سال ۲۰۰۸ نقطه‌ی عطف تاریخ بود. شخص یا گروهی با نام مستعار Satoshi Nakamoto وایت‌پیپر بیت‌کوین (Bitcoin Whitepaper) را منتشر کرد. در این سند، بلاکچین به‌عنوان فناوری زیربنایی بیت‌کوین معرفی شد که تراکنش‌ها را در قالب زنجیره‌ای از بلوک‌ها (Blocks) ثبت و از طریق مکانیزم اجماع (Consensus Mechanism) بین نودها (Nodes) تأیید می‌کرد.

ویژگی کلیدی بیت‌کوین، ترکیب هوشمندانه‌ی رمزنگاری، امضای دیجیتال (Digital Signature)، و الگوریتم اجماع اثبات کار (Proof of Work) بود. این ترکیب، بلاکچین را از یک ایده‌ی آزمایشگاهی به یک فناوری واقعی و قابل‌اعتماد تبدیل کرد. برای نخستین بار، مردم می‌توانستند بدون بانک یا واسطه مالی، به یکدیگر پول ارسال کنند و همه چیز در دفترکلی شفاف و غیرقابل تغییر ثبت می‌شد.

از آن زمان، بلاکچین از حوزه رمزارزها فراتر رفت و در صنایع گوناگونی از زنجیره تأمین گرفته تا سلامت، بیمه، رأی‌گیری و حتی هنر دیجیتال (NFT) کاربرد پیدا کرد.

ساختار فنی بلاکچین چگونه است؟

🧩 بلاکچین در ساده‌ترین تعریف، زنجیره‌ای از بلوک‌هاست. هر بلوک شامل مجموعه‌ای از تراکنش‌ها، مهر زمانی (Timestamp)، و هش بلوک قبلی است. این ساختار باعث می‌شود هرگونه تغییر در یک بلوک، هش آن را تغییر دهد و کل زنجیره بعد از آن نامعتبر شود. در نتیجه، جعل یا دستکاری اطلاعات تقریباً غیرممکن است.

اجزای اصلی یک بلوک	توضیح
هدر بلوک (Block Header)	حاوی اطلاعات کلیدی مانند هش بلوک قبلی و ریشه مرکل (Merkle Root) است.
تراکنش‌ها (Transactions)	لیستی از داده‌های ثبت‌شده در شبکه، معمولاً شامل انتقال دارایی یا اطلاعات.
مهر زمانی (Timestamp)	زمان دقیق ثبت بلوک را نشان می‌دهد.
نونس (Nonce)	عدد تصادفی که در فرآیند استخراج برای یافتن هش معتبر استفاده می‌شود.

انواع شبکه‌های بلاکچین

🌐 بر اساس سطح دسترسی و نوع کنترل، بلاکچین‌ها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

نوع بلاکچین	ویژگی‌ها
بلاکچین عمومی (Public Blockchain)	کاملاً باز و شفاف، هر کسی می‌تواند به شبکه بپیوندد. نمونه: بیت‌کوین و اتریوم.
بلاکچین خصوصی (Private Blockchain)	در کنترل یک سازمان خاص، با دسترسی محدود. نمونه: Hyperledger Fabric.
بلاکچین کنسرسیوم (Consortium Blockchain)	توسط چند نهاد مشترک اداره می‌شود. نمونه: R3 Corda.
بلاکچین ترکیبی (Hybrid Blockchain)	ترکیبی از مدل عمومی و خصوصی؛ برای استفاده‌های تجاری پیشرفته.

لایه‌های بلاکچین

🧠 همانند اینترنت که از چند لایه تشکیل شده، بلاکچین هم از سطوح مختلفی ساخته شده است که هر کدام وظیفه‌ای خاص دارند:

نام لایه	توضیح
لایه داده (Data Layer)	محل ذخیره بلوک‌ها و تراکنش‌ها. ساختار رمزنگاری‌شده داده‌ها در این لایه قرار دارد.
لایه شبکه (Network Layer)	نحوه برقراری ارتباط بین نودها و توزیع اطلاعات در شبکه را کنترل می‌کند.
لایه اجماع (Consensus Layer)	مکانیزم توافق میان نودها برای ثبت یک نسخه معتبر از داده‌ها. شامل الگوریتم‌هایی مثل Proof of Work و Proof of Stake.
لایه قرارداد هوشمند (Smart Contract Layer)	قوانین خوداجرا که امکان انجام تراکنش‌ها بدون واسطه را فراهم می‌کنند.
لایه اپلیکیشن (Application Layer)	جایی که کاربران با بلاکچین تعامل می‌کنند؛ شامل DAppها و رابط‌های کاربری.

کاربردهای بلاکچین در دنیای واقعی

🌍 بلاکچین دیگر فقط برای رمزارزها نیست. این فناوری امروز در صنایع گوناگون نقشی کلیدی ایفا می‌کند و هر روز پروژه‌های جدیدی بر پایه آن شکل می‌گیرند. ماهیت شفاف، امن و غیرمتمرکز آن باعث شده دولت‌ها، شرکت‌ها و استارتاپ‌ها از آن در زمینه‌های متنوعی استفاده کنند.

حوزه کاربرد	نمونه استفاده از بلاکچین
مالی و بانکی	پرداخت بین‌المللی بدون واسطه، کاهش کارمزد، و تسویه آنی (Instant Settlement).
زنجیره تأمین (Supply Chain)	رهگیری محصولات از مبدا تا مقصد، جلوگیری از تقلب و جعل کالا.
سلامت	ذخیره ایمن سوابق پزشکی، اشتراک‌گذاری داده بین بیمارستان‌ها با حفظ حریم خصوصی.
رأی‌گیری الکترونیکی	سیستم‌های شفاف رأی‌گیری که قابل دستکاری نیستند.
حقوق مالکیت دیجیتال (NFT)	ثبت آثار هنری، موسیقی و آیتم‌های دیجیتال به عنوان توکن غیرقابل تعویض (Non-Fungible Token).
حوزه انرژی	مدیریت شبکه‌های برق هوشمند و فروش مستقیم انرژی میان کاربران (Peer-to-Peer Energy Trading).

✨ در واقع، هر صنعتی که به اعتماد، شفافیت و امنیت نیاز دارد، پتانسیل استفاده از بلاکچین را دارد.

وب 3 (Web3): نسل جدید اینترنت

🌐 مفهوم وب 3 (Web3) یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بلاکچین است. اگر وب 1 فقط برای خواندن (Read) و وب 2 برای تعامل و اشتراک‌گذاری (Read & Write) ساخته شده بود، وب 3 دنیایی است که در آن کاربران می‌توانند مالک داده‌های خود باشند (Read, Write & Own).

در وب 3، به‌جای آنکه پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک یا گوگل داده‌های کاربران را کنترل کنند، مالکیت داده‌ها در دست خود کاربران است و همه‌چیز روی شبکه‌های غیرمتمرکز اجرا می‌شود. کیف پول‌های دیجیتال مانند MetaMask یا WalletConnect در واقع هویت دیجیتال کاربران در وب 3 محسوب می‌شوند.

در این فضا، مفهوم اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز یا DApps (Decentralized Applications) مطرح می‌شود؛ نرم‌افزارهایی که بدون سرور مرکزی کار می‌کنند و داده‌ها را روی بلاکچین ذخیره می‌نمایند.

تفاوت وب 2 و وب 3	وب 2	وب 3
مالکیت داده‌ها	شرکت‌ها و پلتفرم‌ها	کاربران و قراردادهای هوشمند
ذخیره‌سازی	سرورهای متمرکز	شبکه‌های توزیع‌شده (IPFS، Filecoin و…)
پرداخت	سیستم بانکی سنتی	رمزارزها و توکن‌ها
هویت کاربر	حساب کاربری با ایمیل	کیف پول دیجیتال (Wallet Address)

دیفای (DeFi): انقلاب در خدمات مالی

💰 دیفای (Decentralized Finance) به معنای «امور مالی غیرمتمرکز» است؛ سیستمی که به کمک بلاکچین، خدمات مالی مانند وام‌دهی، ترید، بیمه و سرمایه‌گذاری را بدون نیاز به بانک‌ها و مؤسسات مالی سنتی ارائه می‌دهد.

در دیفای، همه چیز از طریق قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) انجام می‌شود. به‌جای کارمند یا واسطه، کدها هستند که تصمیم می‌گیرند و همه تراکنش‌ها در دفترکل عمومی ثبت می‌شوند.

نمونه پلتفرم‌های دیفای	کاربرد اصلی
Uniswap	صرافی غیرمتمرکز (DEX) برای مبادله رمزارزها
Aave	پلتفرم وام‌دهی و دریافت بهره
MakerDAO	ایجاد استیبل‌کوین DAI از طریق وثیقه‌گذاری
Curve	مبادله استیبل‌کوین‌ها با کمترین لغزش قیمتی (Slippage)

⚡ مزیت بزرگ دیفای در شفافیت و دسترسی آزاد آن است. هر کسی، از هر جای دنیا، تنها با داشتن اینترنت و کیف پول دیجیتال می‌تواند وارد سیستم مالی جهانی شود.

متاورس (Metaverse): دنیای مجازی بر بستر بلاکچین

🕶️ متاورس یک دنیای دیجیتال سه‌بعدی است که در آن کاربران می‌توانند کار کنند، بازی کنند، خرید کنند و تعامل داشته باشند. بلاکچین در این فضا نقش زیرساخت مالکیت و اقتصاد را بازی می‌کند.

توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) مالکیت دارایی‌های مجازی را تضمین می‌کنند. به‌عنوان مثال، اگر در بازی Decentraland یک زمین دیجیتال بخرید، NFT مربوط به آن در کیف پول شما ذخیره می‌شود و مالک واقعی آن زمین هستید.

نمونه پروژه‌های متاورس	توضیح کوتاه
Decentraland	دنیای مجازی مبتنی بر بلاکچین اتریوم با اقتصاد درون‌سیستمی
The Sandbox	پلتفرمی برای ساخت و فروش دارایی‌های سه‌بعدی با NFT
Axie Infinity	بازی بلاکچینی با قابلیت کسب درآمد از طریق توکن‌ها

🎮 در آینده، انتظار می‌رود متاورس با وب 3 و هوش مصنوعی ترکیب شود و شکل جدیدی از اقتصاد دیجیتال را بسازد؛ جایی که کاربران نه‌تنها مصرف‌کننده، بلکه مالک بخش‌هایی از دنیای دیجیتال هستند.

مزایا و معایب بلاکچین

⚖️ مانند هر فناوری دیگری، بلاکچین هم در کنار فرصت‌های بزرگ، چالش‌هایی دارد. شناخت این مزایا و معایب کمک می‌کند بهتر بفهمیم چرا برخی پروژه‌ها موفق‌اند و برخی نه.

مزایا	توضیح
شفافیت بالا (Transparency)	تمام تراکنش‌ها برای عموم قابل مشاهده‌اند و هر تغییری به سرعت قابل ردیابی است.
امنیت قوی (Security)	به لطف رمزنگاری و ساختار زنجیره‌ای داده‌ها، هک یا تغییر اطلاعات تقریباً غیرممکن است.
غیرمتمرکز بودن (Decentralization)	هیچ نهاد مرکزی کنترل شبکه را در اختیار ندارد، تصمیمات بر اساس اجماع کاربران گرفته می‌شود.
کاهش هزینه‌ها (Cost Reduction)	با حذف واسطه‌ها، هزینه‌های تراکنش و زمان تسویه کاهش می‌یابد.
دسترس‌پذیری جهانی (Global Access)	هر فرد با اینترنت می‌تواند در شبکه‌های بلاکچینی مشارکت کند.

معایب و چالش‌ها	توضیح
مصرف بالای انرژی	برخی الگوریتم‌های اجماع مثل Proof of Work برق زیادی مصرف می‌کنند.
مقیاس‌پذیری (Scalability)	تعداد تراکنش‌ها در ثانیه نسبت به سیستم‌های سنتی پایین‌تر است.
کارمزد بالا در زمان ازدحام	در شبکه‌هایی مانند اتریوم، افزایش ترافیک می‌تواند کارمزدها را بسیار زیاد کند.
ناشناخته بودن برای عموم	پیچیدگی مفاهیم باعث می‌شود کاربران تازه‌وارد سردرگم شوند.
ریسک‌های قانونی	در بسیاری کشورها قوانین مشخصی برای بلاکچین و رمزارزها وجود ندارد.

پرسشهای متداول — FAQ

واژه‌نامه اصطلاحات تخصصی (Glossary)

اصطلاح	معادل انگلیسی	تعریف کوتاه
بلاک	Block	واحد ذخیره‌ای که تعدادی تراکنش و داده کنترلی را در خود دارد.
هش	Hash	خروجی یک تابع رمزنگاری که نقش اثر انگشت دیجیتال را برای داده ایفا می‌کند.
دفترکل توزیع‌شده	Distributed Ledger (DLT)	سیستمی که نسخهٔ رکوردها بین چند نود توزیع و همگام‌سازی می‌شود.
نود	Node	گره‌ای در شبکه که نسخه‌ای از دفترکل را نگه‌می‌دارد یا تراکنش‌ها را پردازش می‌کند.
ماینر	Miner	نودی که در مکانیسم اثبات کار (PoW) با حل معماها بلوک می‌سازد و پاداش می‌گیرد.
اعتبارسنج	Validator	نودی که در مکانیسم اثبات سهام (PoS) یا دیگر الگوریتم‌ها تراکنش‌ها را تایید می‌کند.
اثبات کار	Proof of Work (PoW)	مکانیسم اجماع مبتنی بر حل مسائل محاسباتی برای جلوگیری از حمله و دوبار خرج کردن.
اثبات سهام	Proof of Stake (PoS)	مکانیسم اجماع که در آن تأییدکنندگان بر اساس میزان سهامی که قفل کرده‌اند انتخاب می‌شوند.
رول‌آپ	Rollup	راهکار لایه دوم که تراکنش‌ها را جمع‌بندی می‌کند و وضعیت فشرده را روی لایه پایه ثبت می‌کند.
ZK-SNARK / ZK-STARK	Zero-Knowledge Proofs	روش‌های اثبات صفر دانا برای تایید صحت بدون افشای داده‌های محرمانه.
اوراکل	Oracle	سرویسی که داده‌های خارج از زنجیره را به قراردادهای هوشمند وارد می‌کند.
دیفای	DeFi (Decentralized Finance)	مجموعه پروتکل‌ها و اپلیکیشن‌های مالی که بدون واسطه اجرا می‌شوند.
NFT	Non-Fungible Token	توکن‌هایی که هرکدام نمایانگر یک دارایی یکتا و غیرقابل‌تعویض هستند.
متاورس	Metaverse	فضاهای مجازی با اقتصاد درونی که تعاملات و مالکیت دیجیتال در آن‌ها ثبت و معامله می‌شود.
Web3	Web3	نسل جدید وب مبتنی بر مالکیت داده توسط کاربر، هویت غیرمتمرکز و اپلیکیشن‌های توزیع‌شده.
DAO	Decentralized Autonomous Organization	سازمانی که قوانین و مدیریت آن با قراردادهای هوشمند و رای‌گیری توکنی انجام می‌شود.
MEV	Miner / Maximal Extractable Value	ارزشی که استخراج‌کننده یا تولیدکننده بلوک با ترتیب‌دهی تراکنش‌ها می‌تواند استخراج کند.
CBDC	Central Bank Digital Currency	نسخهٔ دیجیتال پول رسمی کشور که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود.

جمع‌بندی نهایی

🔚 بلاکچین ترکیبی از رمزنگاری، شبکهٔ توزیع‌شده و سازوکار اجماع است که امکان ثبت شفاف، امن و تغییرناپذیر داده‌ها را فراهم می‌کند. این فناوری علاوه بر کاربرد در رمزارزها، در حوزه‌هایی مانند مالی، زنجیرهٔ تأمین، سلامت و متاورس فرصت‌های جدیدی برای افزایش شفافیت و کاهش واسطه‌ها ایجاد می‌کند؛ در عین حال مسائل مقیاس‌پذیری، حریم خصوصی و چارچوب‌های قانونی باید هنگام طراحی و استقرار پروژه‌ها به‌دقت مدیریت شوند.